Page 49 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

nước len lỏi, đi về phía đông, để xuôi dòng Dương Còn chuyến này, các anh Phạm Văn Đồng, Võ
Tử mà trở về. Nhờ sự sống sót ấy mà vào khoảng Nguyên Giáp cũng đang đi ngược lên phía đó với một
những năm 1870-1871, Gácniê đã có được một sự động cơ hoàn toàn trong sáng và không phải tròng
tín nhiệm nhất định từ Pari. Bởi thế, năm 1873, trành trên các thuyền, mảng mà là ngồi xe lửa.
Gácniê lại được phái ra Bắc Kỳ mong khỏa lấp nỗi Tuyến đường ray từ Hà Khẩu đi Côn Minh dài
khốn đốn của họ ở nơi thượng nguồn sông Mê 464 km. Nếu tính cả phần chạy trên đất Việt, từ
Kông trước kia bằng cách chiếm lấy đồng bằng ở Hà Nội lên, cộng với các nhánh phụ là 861 km.
hạ du sông Hồng để rồi theo đó mà đi ngược lên Bấy giờ nó thuộc quyền quản lý của Công ty hỏa
vùng Tây Nam nước Trung Quốc. Nhưng rồi mộng xa Đông Dương Vân Nam, được quản lý từ Pari,
tưởng “làm một công mà sẽ được hai việc” ấy của hoàn thành vào năm 1910. Bấy giờ, thực dân
người Pháp vào lúc đó đã bị sụp đổ khi chính Pháp khoe khoang, cho đó là một công trình kỹ
Gácniê phải thua trận và bị giết tại ô Cầu Giấy, thuật kỳ công và là một thắng cảnh nhân tạo.
nơi ngoại thành Thăng Long thuở bấy giờ (ngày Trong cuốn sách Hướng dẫn du lịch của Mađơrôn
21/12/1873). Về sau, công việc thăm dò vùng Tây (Madrolle) in tại Pari năm 1932 viết: “Đây là một
Nam Trung Quốc được Đuypuy (Jean Dupuis) là trong những đường xe lửa ngoạn mục nhất và
một tay buôn súng thực hiện, bằng cách thám hiểm trở nhất châu Á. Nó băng qua những cảnh
hiểm sông Hồng từ xứ Bắc Kỳ của ta mà ngược quan đa dạng, khi thì đi sâu vào rừng nhiệt đới,
thuyền đi tới. Và y đã vượt được cái thị trấn khi thì trèo trên những sườn núi cheo leo, khi thì
duyên giang Mạn Hảo để mà ngó lên miền lục địa uốn khúc bên đáy vực thẳm”.
ấy. Chắc bấy giờ, người Pháp ở Đông Dương hiểu Nhưng có một thực tế mà cuốn sách kia không
rằng, từ thời cổ sơ, các nhà hàng hải đã tính toán ghi chép là, để khơi mở, xây dựng công trình đó,
được rằng, nếu theo đường thủy ngược sông này ngoài việc đắp đường, những người bị bắt đi lao
mà đi lên thì đi thuyền buồm từ Hải Phòng ngược động phải đào xuyên núi, mở 315 quãng đường
Lào Cai mất 5 ngày; đi thuyền tam bản từ Lào hầm, có chỗ nằm ở độ cao 2.000 m so với mực nước
Cai lên Mạn Hảo mất 7 ngày; đi thuyền độc mộc biển. Để hoàn thành được tuyến đường xe lửa đó,
1
hoặc bè, mảng từ Mạn Hảo tới Vân Nam Phủ , tức Công ty hỏa xa Đông Dương Vân Nam của Pháp
Côn Minh mất khoảng 12 đến 14 ngày. đã bỏ chết năm vạn phu làm đường mà họ gọi là
culi (cooli), bao gồm cả người Trung Hoa và người
___________ Việt Nam. Bởi thế nhân dân nước ta đã có lời kể
1. Xem Albert Demangeon: Dictionnaire de Géographie,
trong một bài ca: “Lại nghe nói Lào Cai, Yên Bái/
Librairie Armand, Colin Paris, 1925.

46 47