Page 168 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

thi héi n¨m T©n Söu (1901), «ng ®ç Phã b¶ng, Míi lµm quan ®−îc vµi n¨m, «ng ®· bÞ triÒu
®−îc vua ban ¸o m·o, cê, biÓn vµ cho h−ëng lÔ ®×nh khiÓn tr¸ch vÒ hai con trai ë Tr−êng Quèc
vinh quy b¸i tæ, mét ®Æc ©n míi dµnh cho häc vÞ häc cã t− t−ëng chèng n−íc “§¹i Ph¸p”, thÓ hiÖn
Phã b¶ng kÓ tõ n¨m 1901. qua lêi nãi trong dÞp d©n chóng biÓu t×nh chèng
Theo phong tôc ®Þa ph−¬ng, ng−êi ®ç ®¹i khoa thuÕ n¨m 1908.
ph¶i vÒ ë lµng quª gèc cña m×nh. Do ®ã, lµng Kim Gi÷a n¨m 1909, triÒu ®×nh HuÕ bæ nhiÖm «ng
Liªn ®· dùng mét ng«i nhµ míi vµ mêi «ng vÒ quª NguyÔn Sinh Huy gi÷ chøc Tri phñ lÜnh nhiÖm Tri
néi. VÒ ®©y, h»ng ngµy, «ng ®µm ®¹o v¨n ch−¬ng, huyÖn B×nh Khª, tØnh B×nh §Þnh. Thùc chÊt lµ
thÕ sù cïng b¹n h÷u, giao tiÕp víi bµ con lµng xãm chÝnh quyÒn thùc d©n - phong kiÕn ®Èy «ng lªn
vµ cïng c¸c con lµm v−ên, sèng c¶nh thanh bÇn, miÒn s¬n c−íc sau khi khiÓn tr¸ch «ng.
®¹m b¹c. D©n lµng ai còng c¶m thÊy dÔ gÇn gòi Lµ tri huyÖn, do b¶n tÝnh c−¬ng trùc, «ng lµm
«ng, kh«ng hÒ cã g× c¸ch bøc gi÷a “quan Phã b¶ng” viÖc th¼ng mùc tµu, kh«ng dung tóng kÎ xÊu. ¤ng
vµ n«ng d©n nghÌo. ¤ng còng th−êng r¨n d¹y c¸c th−êng tá th¸i ®é bªnh vùc d©n nghÌo khi hä bÞ kÎ
con: “VËt dÜ quan gia vi ng« phong d¹ng” (chí lÊy giµu cã quyÒn thÕ øc hiÕp. Th¸i ®é ®ã dÜ nhiªn
phong c¸ch nhµ quan lµm phong c¸ch nhµ m×nh). kh«ng võa lßng tÇng líp trªn nªn hä kiÕm cí h·m
V× ®· ®ç ®¹i khoa nªn triÒu ®×nh HuÕ nhiÒu lÇn h¹i «ng. Nh©n vô «ng xö ph¹t tªn ®iÒn chñ T¹
mêi «ng ra lµm quan, nh−ng «ng t×m cí tho¸i th¸c Quang, y vÒ nhµ, hai th¸ng sau èm chÕt; vî y kiÖn;
víi lý do cßn chÞu tang mÑ vî hoÆc b¶n th©n cßn bÞ v× vËy, Héi ®ång nhiÕp chÝnh triÒu ®×nh HuÕ buéc
®au èm... ¤ng lÇn l÷a ë nhµ d¹y häc vµ ®i ®©y ®i «ng vÒ téi “l¹m quyÒn” vµ kÕt ¸n: ph¹t roi 100
®ã, gÆp gì c¸c sÜ phu yªu n−íc luËn bµn thÕ sù. tr−îng, sau ®æi thµnh ¸n gi¸ng bèn cÊp vµ th¶i håi,
§Õn lóc bÞ triÒu ®×nh thóc b¸ch, kh«ng thÓ tõ chèi, chuyÓn ®i xa.
vµo th¸ng 5-1906, «ng buéc ph¶i vµo kinh ®« nhËn Tõ quan huyÖn trë thµnh d©n th−êng, «ng vÒ
chøc Thõa biÖn Bé LÔ. HuÕ Ýt l©u råi lÇn ®−êng vµo Nam. §Õn Phan

Víi t©m tr¹ng ch¸n c¶nh “quan tr−êng lµ n« lÖ ThiÕt, «ng t×m gÆp cô nghÌ Tr−¬ng Gia M«; ®−îc
trong ®¸m ng−êi n« lÖ”, «ng lu«n day døt vÒ t×nh cô cho biÕt, con trai «ng lµ thÇy gi¸o NguyÔn TÊt
c¶nh ®Êt n−íc lÇm than. Tr−íc nghÞch c¶nh ngo¹i Thµnh kh«ng cßn d¹y häc ë Tr−êng Dôc Thanh
bang léng hµnh, triÒu ®×nh rèi ren, «ng th−êng n÷a mµ ®· ®i ®©u kh«ng râ.
®µm ®¹o víi c¸c sÜ phu yªu n−íc vÒ vËn mÖnh cña Lßng bån chån nhí th−¬ng con c¸i, vµ ®au ®ín
d©n téc ViÖt Nam. th©n phËn m×nh, tõ Phan ThiÕt «ng vµo Sµi Gßn;

165 166