Page 60 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

§an NhiÖm, tæng Xu©n LiÔu, huyÖn Nam §µn, tan r·. Trong kho¶ng 10 n¨m cuèi thÕ kû XIX,
chØ c¸ch lµng Sen 5km. ¤ng th−êng qua l¹i víi «ng võa d¹y häc ®Ó nu«i cha mÑ giµ, võa t×m ®äc
thÇy gi¸o V−¬ng Thóc Quý vµ nhµ «ng NguyÔn thªm “T©n th−, T©n v¨n” vµ më réng giao du, t×m
Sinh S¾c ng©m vÞnh th¬ phó vµ luËn bµn thÕ sù. ng−êi ®ång t©m, ®ång chÝ. N¨m 1904, «ng cïng
¤ng hay kÓ cho chÞ em TÊt Thµnh nh÷ng c©u C−êng §Ó lËp Duy T©n héi...
chuyÖn hÊp dÉn, trong ®ã cã chuyÖn cô Hoµng Lai lÞch Phan Béi Ch©u kh«ng l¹ g× víi chÞ em
1
Phan Th¸i bÞ xö chÐm v× chiªu tËp nghÜa binh NguyÔn TÊt Thµnh, vµ ®ã lµ mét tÊm g−¬ng rÊt
chèng l¹i triÒu ®×nh Tù §øc b¸n n−íc. gÇn, cã ¶nh h−ëng rÊt s©u s¾c ®Õn ý chÝ vµ nghÞ
Phan Béi Ch©u (tøc Phan V¨n San) sinh ngµy lùc cña c¶ ba chÞ em. ChÞ B¹ch Liªn vµ anh TÊt
26-12-1867 (Ýt h¬n «ng NguyÔn Sinh S¾c n¨m tuæi, §¹t cña TÊt Thµnh vÒ sau ®· cã nh÷ng ho¹t ®éng

nh−ng l¹i nhiÒu h¬n «ng Phan Ch©u Trinh n¨m theo ph¸i b¹o ®éng trong Duy T©n héi cña Phan
tuæi (1872). Béi Ch©u. Cßn b¶n th©n TÊt Thµnh th× ®· nghe
Ngay tõ thuë bÐ, Phan ®· næi tiÕng th«ng ®−îc nhiÒu chuyÖn, thuéc nhiÒu th¬ ca chøa chan
minh. B¶y, t¸m tuæi ®· th«ng th¹o c¸c lo¹i v¨n cö lßng yªu n−íc th−¬ng d©n, c¨m thï giÆc cña «ng.
tö, 16 tuæi ®i thi ®ç ®Çu xø nªn còng th−êng ®−îc ChÝnh Phan Béi Ch©u ®· cã dÞp nh¾c l¹i nh÷ng kû
ng−êi ®êi gäi lµ “§Çu xø San”. ¤ng sím cã tinh niÖm ®èi víi gia ®×nh NguyÔn TÊt Thµnh:
thÇn yªu n−íc, 17 tuæi ®· th¶o hÞch B×nh T©y thu “... T«i tõ lóc bÐ ®äc s¸ch, hiÓu ®−îc Ýt nhiÒu nghÜa
B¾c ®em d¸n ë c©y to ®Çu lµng. N¨m «ng 19 tuæi, lý vÉn kh«ng thÝch g× lèi sèng theo thãi th−êng nh−
kinh thµnh HuÕ thÊt thñ, vua Hµm Nghi ng−êi chung quanh. Th−êng thÝch ®äc hai c©u th¬ cæ:
xuèng chiÕu CÇn V−¬ng, Phan Béi Ch©u còng “Mçi ph¹n bÊt vong duy tróc b¹ch,
tæ chøc ®éi “ThÝ sinh qu©n” gåm 60 ng−êi ®Ó LËp th©n tèi h¹ thÞ v¨n ch−¬ng” .
1
øng nghÜa, nh−ng ch−a kÞp hµnh ®éng ®· bÞ ____________
____________
1. Hai c©u th¬ nµy cña Tïy Viªn (Viªn Mai), nhµ th¬
1. Hoµng Phan Th¸i (1819-1865), chÝ sÜ triÒu Tù §øc, Trung Hoa, ®Çu ®êi nhµ Thanh. §¹i ý hai c©u th¬ trªn:
quª lµng Cæ §an, huyÖn Nghi Léc, tØnh NghÖ An. ¤ng Mçi b÷a (¨n) kh«ng quªn nghiÒn ngÉm s¸ch vë (th¸nh
lµ ng−êi thøc thêi, nh×n xa, thÊy réng, cã khuynh h−íng hiÒn). Cßn nh− muèn lËp th©n th× hÌn nhÊt lµ v¨n ch−¬ng.
c¶i c¸ch, canh t©n, song nh÷ng ý tèt ®ã ®Òu bÞ triÒu Phan Béi Ch©u ®· tõng trÝch vµ dÞch hai c©u th¬ trªn lµ:
®×nh cho lµ viÖc “®¹i nghÞch”. N¨m 1865, «ng bÞ triÒu C«ng ë non s«ng thiªng tÊc d¹
®×nh HuÕ xö chÐm. Th©n nhê bót mùc qu¸ hÌn trai.

57 58