Page 97 - http://tvs.nlv.vn/trienlam
P. 97
KÝnh c¸o toµn quèc phô l·o (1906); §Ò tØnh quèc ng−êi cã t− t−ëng canh t©n, ®−îc ®äc Thiªn h¹ ®¹i
d©n hån (1907)... thÕ luËn cña NguyÔn Lé Tr¹ch, T©n th− giíi thiÖu
Th¬ v¨n cña «ng nh− xo¸y vµo gan ruét mäi t− t−ëng duy t©n cña Khang H÷u Vy, L−¬ng Kh¶i
ng−êi, hõng hùc löa c¨m thï kÎ ®Þch, cã søc cæ vò Siªu; t− t−ëng d©n quyÒn cña Rótx« (Rousseau),
m·nh liÖt tinh thÇn ®oµn kÕt, quyÕt t©m cøu n−íc, M«ngtetxki¬ (Montesquieu); phong trµo Duy T©n ë
cøu nhµ. NhËt B¶n; c¸ch m¹ng ë Ph¸p, Mü.
Phan Béi Ch©u tiªu biÓu cho xu h−íng b¹o Th¸ng 7-1904, Phan Ch©u Trinh gÆp Phan Béi
®éng, chñ tr−¬ng dùa vµo sù gióp ®ì cña n−íc Ch©u, hai ng−êi trë thµnh ®«i b¹n t©m phóc, mÆc
ngoµi ®Ó ®¸nh ®uæi giÆc Ph¸p. Chñ tr−¬ng ®ã dï chÝnh kiÕn kh¸c nhau. Cã dÞp, hai «ng cïng
®−îc tiÕn hµnh khÈn tr−¬ng, g©y thµnh mét C−êng §Ó lªn ®−êng sang NhËt.
phong trµo rÇm ré kh¾p c¶ n−íc. ¤ng cïng Ng« Tuy v« cïng ®au xãt tr−íc nhôc n« lÖ, nh−ng
Qu¶ng (quª huyÖn Nghi Léc, tØnh NghÖ An) l«i quan ®iÓm cña Phan Ch©u Trinh lµ tr−íc m¾t
cuèn ®−îc nhiÒu tÇng líp d©n chóng, kÓ c¶ gi¸o ch−a nªn ®Æt nhiÖm vô giµnh ®éc lËp d©n téc, mµ
d©n, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè tham gia phong nhiÖm vô cÊp b¸ch lµ ph¶i ChÊn d©n khÝ, Khai
trµo kh¸ng Ph¸p. d©n trÝ, HËu d©n sinh.
Còng trong thêi gian Êy (1906-1907), mét xu Víi chñ tr−¬ng nh− vËy, Phan Ch©u Trinh ®·
h−íng kh¸c n¶y sinh: xu h−íng c¶i c¸ch «n hßa, cïng c¸c sÜ phu tiÕn bé kh¸c nh− Huúnh Thóc
®øng ®Çu lµ Phan Ch©u Trinh. Kh¸ng, TrÇn Quý C¸p, Lª V¨n Hu©n, NguyÔn §×nh
Phan Ch©u Trinh, hiÖu T©y Hå, biÖt hiÖu Hy Kiªn dÊy lªn cuéc vËn ®éng Duy T©n ë Trung Kú,
M·, sinh n¨m 1872 ë lµng T©y Léc, huyÖn Tiªn bao gåm nhiÒu mÆt vÒ kinh tÕ, v¨n hãa - x· héi.
Ph−íc, phñ Tam Kú, tØnh Qu¶ng Nam. Cha «ng lµ NhiÒu héi bu«n hµng néi hãa xuÊt hiÖn nh−:
Phan V¨n B×nh, nguyªn lµ mét vâ quan, sau n¨m Qu¶ng Nam hiÖp th−¬ng c«ng ty, Triªu D−¬ng
1885 theo phong trµo CÇn V−¬ng vµ mÊt n¨m 1887. th−¬ng qu¸n ë NghÖ An... Mét sè tr−êng häc theo
N¨m cha mÊt, Phan Ch©u Trinh míi 15 tuæi lèi míi ®−îc thµnh lËp ë Qu¶ng Nam. Kh¾p n¬i,
nªn ph¶i nhê ng−êi anh c¶ nu«i nÊng... N¨m 1901, nh©n d©n lªn ¸n nh÷ng hñ tôc nh− mª tÝn dÞ
Phan Ch©u Trinh thi héi vµ ®ç phã b¶ng (cïng ®oan, cóng tÕ linh ®×nh..., h« hµo c¾t tãc ng¾n,
khoa víi Phã b¶ng NguyÔn Sinh Huy). N¨m 1902, mÆc ¸o ng¾n, dïng ®å néi hãa...
«ng vµo häc tr−êng HËu bæ, råi ra lµm quan víi §ång thêi víi hai phong trµo kÓ trªn, vµo th¸ng
chøc Thõa biÖn Bé LÔ. ¤ng giao du víi nhiÒu 3-1907, c¸c sÜ phu yªu n−íc cïng chÝ h−íng víi
95 96
