Page 92 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

Phó Xu©n cña nÒn v¨n hãa ViÖt Nam. PhÝa h÷u nh−ng hoµng thµnh hoang v¾ng. Chóng buéc mét
ng¹n s«ng H−¬ng, ®èi diÖn víi thµnh phè HuÕ hiÖn vÞ ®¹i thÇn ph¶i t×m cho ra Hµm Nghi, song kh«ng
lªn sõng s÷ng nh÷ng tßa l©u ®µi kiÕn tróc theo mèt ®¹t kÕt qu¶; thÕ lµ chóng ®−a Ch¸nh M«ng (anh
ch©u ¢u. §ã lµ khu vùc hµnh chÝnh cña chÝnh ruét cña KiÕn Phóc vµ Hµm Nghi) lªn ng«i, lÊy
quyÒn “b¶o hé” Ph¸p. Nµo Tßa Kh©m sø Trung Kú, hiÖu lµ §ång Kh¸nh.
nµo Tßa C«ng sø Thõa Thiªn, nµo së mËt th¸m, §Õn lóc bÊy giê TÊt Thµnh míi hiÓu ®−îc c©u
nµo tr¹i lÝnh T©y, nµo ty nµy, phßng nä..., nµo biÖt ca dao ®−îc nghe tõ thuë bÐ:
thù cña c¸c gia ®×nh c«ng chøc Ph¸p; toµn bé khu
1
§Êt m« mµ ®Êt hai nhµ ,
vùc Êy ®−îc d©n HuÕ gäi lµ “phè T©y”.
N−íc m« mµ n−íc hai vua trÞ v×?
HuÕ cßn cã nh÷ng Èn khuÊt bªn trong mµ TÊt
Cã m« mµ khæ mÇn ri,
Thµnh ch−a thÓ hiÓu ngay ®−îc. Ngay trong cung
2
§ång Kh¸nh ë gi÷a, Hµm Nghi hai ®Çu! .
®iÖn vµng son kia ®· cã bao chuyÖn phÕ lËp rèi
ren, phøc t¹p. Vµo n¨m NguyÔn Sinh Khiªm (TÊt §¹t) ra ®êi
Sau khi vua HiÖp Hßa ký víi Ph¸p ®iÒu −íc (1888) còng lµ n¨m vua Hµm Nghi bÞ b¾t vµ bÞ
¸cm¨ng (Harmand) ngµy 25-8-1883, phong trµo giÆc Ph¸p ®µy sang Angiªri, v× «ng cù tuyÖt mäi
chèng Ph¸p cña nh©n d©n ta ngµy cµng s«i næi. thñ ®o¹n dô dç, mua chuéc cña chóng. Cßn suèt
T¹i triÒu ®×nh, ph¸i chñ chiÕn ®èi chäi víi ph¸i thêi gian tõ ®ã ®Õn n¨m 1906 lµ d−íi triÒu vua
chñ hßa. T«n ThÊt ThuyÕt, Th−îng th− Bé H×nh Thµnh Th¸i, mét «ng vua yªu n−íc, mang t©m
®øng ®Çu ph¸i chñ chiÕn, phÕ truÊt vua HiÖp Hßa. tr¹ng u uÊt ®· 18 n¨m trêi, v× lu«n ph¶i sèng
Nh− vËy, chØ trong vßng nöa n¨m kÓ tõ khi Tù trong t×nh tr¹ng bÞ Tßa Kh©m sø Ph¸p kiÒm chÕ.
§øc chÕt, lÇn l−ît ba «ng vua: Dôc §øc, HiÖp Hßa,
____________
KiÕn Phóc bÞ phÕ truÊt v× kÐm t− c¸ch hoÆc cã ý
®å b¾t tay víi Ph¸p. Hoµng th©n ¦ng LÞch ®−îc 1. ChØ viÖc thùc d©n Ph¸p lËp §ång Kh¸nh lªn ng«i,
®−a lªn ng«i, hiÖu lµ Hµm Nghi. trong lóc Hµm Nghi cßn ë vïng NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng
B×nh, h¹ chiÕu CÇn V−¬ng chèng Ph¸p.
Thùc d©n Ph¸p ®Þnh dïng vò lùc lo¹i trõ ph¸i
2. §ång Kh¸nh ë gi÷a: chØ viÖc §ång Kh¸nh ë HuÕ,
chñ chiÕn; nh−ng T«n ThÊt ThuyÕt ®· phß t¸ vua
trong khi ®ã ë phÝa Nam, tõ Qu¶ng Nam trë vµo, phÝa B¾c
Hµm Nghi xuÊt b«n, h¹ chiÕu CÇn V−¬ng, kªu gäi
tõ Qu¶ng B×nh trë ra vÉn theo niªn hiÖu Hµm Nghi
sÜ phu, v¨n th©n, hµo môc... ®øng lªn gióp vua,
(NguyÔn §æng Chi vµ Ninh ViÕt Giao: Ca dao NghÖ TÜnh,
cøu n−íc. Thùc d©n Ph¸p chiÕm ®−îc hoµng thµnh S®d, tr. 99).

89 90