Page 128 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

theo dâi, nh−ng ch−a cã chøng cí g× cô thÓ. Kh«ng sèng v¨n hãa kÐm cái, hµng tuÇn lÔ míi cã mét lÇn
muèn ®Ó «ng ë HuÕ, bän thùc d©n Ph¸p x¶o quyÖt liªn l¹c víi thñ phñ B×nh §Þnh.
®· giao cho triÒu ®×nh th¨ng «ng lµm tri huyÖn T¹i ®©y, tõ l©u ®· cã mét sè tªn Ph¸p cÊu kÕt
B×nh Khª, mét huyÖn c¸ch kinh ®« HuÕ h¬n 300km víi c¸c gi¸o sÜ ë Tßa gi¸m môc Gß ThÞ (Ph−íc S¬n,
vÒ phÝa t©y nam. Tõ cuèi th¸ng 5-1909, «ng ®−îc Tuy Ph−íc), ®Õn chiÕm rõng, c−íp ®Êt, g©y nªn sù
lÖnh chê chiÕu chØ vµ ®i chÊm thi h−¬ng ë tØnh bÊt b×nh vµ sù chèng ®èi quyÕt liÖt cña d©n chóng.
1
B×nh §Þnh . Ngµy 1-7-1909, «ng chÝnh thøc nhËm Trong phong trµo chèng thuÕ Trung Kú n¨m 1908,
chøc “®ång tri phñ lÜnh tri huyÖn” B×nh Khª, tØnh B×nh Khª lµ mét trong mÊy huyÖn ®Êu tranh
B×nh §Þnh. m¹nh nhÊt trong tØnh B×nh §Þnh. ë ®©y cßn lµ n¬i
B×nh Khª lµ mét huyÖn miÒn nói cña tØnh B×nh Èn n¸u, tung hoµnh cña nhiÒu to¸n c−íp khÐt
§Þnh. HuyÖn lþ ®ãng ë §ång Phã (B×nh Giang). tiÕng. Ngoµi ra, l¹i th−êng x¶y ra c¸c vô tranh
§©y nguyªn lµ ®Êt T©y S¬n dÊy nghÜa vµ tõ ®Þa chÊp ®Êt ®ai gi÷a n«ng d©n víi c¸c ®iÒn chñ. T×nh
bµn nµy ph¸t triÓn réng ra, m¹nh lªn thµnh cuéc h×nh ®ã ®· lµm cho mét sè tri huyÖn tiÒn nhiÖm bÞ
khëi nghÜa n«ng d©n lín nhÊt trong lÞch sö n−íc c¸ch chøc, nhÊt lµ cã sù can thiÖp tr¾ng trîn cña
ta. Sau khi vua Quang Trung tõ trÇn, triÒu ®¹i hai tªn Cutenl¬ (Coutelle) vµ Sl¨ngdª (Slanger),
1
T©y S¬n bÞ thÊt b¹i, triÒu NguyÔn ¸nh ®· tµn ph¸ chØ huy ®ån §ång Phã .
vïng nµy lµm cho d©n ly t¸n, lµng xãm tiªu ®iÒu. Do b¶n tÝnh c−¬ng trùc, khi lµm tri huyÖn, «ng
D©n ë ®©y vèn cã truyÒn thèng th−îng vâ, song NguyÔn Sinh Huy kh«ng ®−îc “mÉn c¸n” theo ý
còng l¾m phÇn tö lôc l©m giang hå ë miÒn s¬n muèn cña cÊp trªn. Lµ ng−êi cã lßng th−¬ng d©n
c−íc. Nhµ NguyÔn ®· sö dông ®Êt B×nh Khª ®Ó thËt sù, «ng vÉn hay bªnh vùc ng−êi nghÌo. ¤ng
giam cÇm trém c−íp vµ nh÷ng ng−êi bÊt m·n víi t×m c¸ch tha nh÷ng ng−êi bÞ b¾t trong phong trµo
triÒu NguyÔn. Kinh tÕ n¬i ®©y kh«ng ph¸t ®¹t, ®êi chèng thuÕ. §èi víi nh÷ng vô kiÖn c¸o nhá nhÆt,
ch¼ng h¹n nh− tranh chÊp bê bôi th× «ng khuyªn
____________
gi¶i: “N−íc mÊt kh«ng lo, chØ lo tranh nhau c¸i bê
1. T¹i Trung t©m L−u tr÷ quèc gia II (Thµnh phè Hå
ruéng”, råi «ng tr¶ ®¬n, kh«ng xö. §èi víi nh÷ng
ChÝ Minh) cã v¨n b¶n b»ng ch÷ H¸n kª râ danh s¸ch c¶
vô kiÖn lín, «ng xö c«ng b»ng, kh«ng v× “nÐn b¹c
Ban gi¸m kh¶o cña khoa thi h−¬ng n¨m 1909 ë ba tØnh
Thõa Thiªn, NghÖ An, B×nh §Þnh, trong ®ã (ë phÇn tr−êng ____________
thi B×nh §Þnh) cã môc d.3 - phóc kh¶o: “Tr−íc t¸c kh¾c lÔ 1. Theo NguyÔn §¾c HiÒn: Cô Phã b¶ng NguyÔn Sinh S¾c,
bé thõa biÖn, phã b¶ng NguyÔn Sinh Huy, ng−êi NghÖ An”. Khu di tÝch NguyÔn Sinh S¾c xuÊt b¶n, 1990, tr.65.

125 126