Page 112 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

n«ng d©n d÷ déi ®· bïng ra ë Trung Kú: Phong ThÊu hiÓu nçi thèng khæ cña nh©n d©n tr−íc
trµo “xin x©u” vµ ®ßi gi¶m s−u thuÕ vµo mïa Xu©n n¹n c−íp bãc do thuÕ khãa thùc d©n, «ng Phan
n¨m 1908. Béi Ch©u tè c¸o:
Nguyªn nh©n s©u xa dÉn ®Õn sù kiÖn nµy lµ do
Tr¨m thø thuÕ, thuÕ g× còng ngÆt,
chÝnh s¸ch khai th¸c vµ ®µn ¸p, bãc lét nh©n d©n
Rót chÆt dÇn nh− th¾t chØ xe.
ViÖt Nam cña thùc d©n Ph¸p, ®Æc biÖt lµ chÝnh
MiÒn kÎ chî, phÝa nhµ quª,
s¸ch thuÕ khãa; cßn nguyªn nh©n trùc tiÕp lµ do 1
Cña ®i cã lèi, cña vÒ th× kh«ng!
n¹n phu ®µi t¹p dÞch nÆng nÒ vµ phiÒn to¸i, g©y
(H¶i ngo¹i huyÕt th−)
®ông ®é ë Qu¶ng Nam.
Tõ khi Ph¸p ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa H−¬ng Khª Ng−êi d©n ®en ®· ph¶i chÞu s−u cao thuÕ nÆng
(1896), quyÒn n¾m kinh tÕ - tµi chÝnh cña triÒu ®×nh l¹i cßn ph¶i nai l−ng ®i lµm phu ®µi t¹p dÞch nh−
HuÕ bÞ t−íc s¹ch (vua quan ®Òu nhËn l−¬ng h»ng ®µo s«ng, ®¾p ®−êng, ph¸ rõng hoÆc lµm c«ng së
th¸ng nh− c¸c c«ng chøc b¶o hé). Thùc d©n Ph¸p cho thùc d©n. PhÇn lín d©n phu ph¶i ë vïng n−íc
thèng kª l¹i d©n sè, ®o ®¹c l¹i ruéng ®Êt råi t¨ng ®éc, lam s¬n ch−íng khÝ. L¹i cßn c¸i tÖ mua b¸n
1
thuÕ. ThuÕ ®iÒn mçi mÉu tõ 1 ®ång t¨ng lªn 1,5 ®ång . chøc t−íc ë h−¬ng th«n ®Ó ®−îc miÔn ®i phu. Ai
ThuÕ ®inh (thuÕ bæ vµo nam giíi tõ 18 tuæi trë lªn) l¾m tiÒn th× thuª ng−êi hoÆc ®ót lãt cho c«ng chøc
t¨ng tõ 0,2 ®ång lªn 2,5 ®ång mçi ng−êi. ®Ó trèn tr¸nh ®i phu. KÎ chÞu ®ùng khæ së nhÊt
PhÐcn¨ng BÐcna (Fernand Bernard) viÕt trong vÉn lµ d©n cïng ®inh. ThËm chÝ, cã ng−êi v× qu¸
cuèn §«ng D−¬ng, xuÊt b¶n n¨m 1901 nh− sau: nghÌo nªn ph¶i ®i phu quanh n¨m!
“Tõ n¨m 1896 ®Õn n¨m 1900, ng©n s¸ch toµn Riªng tØnh Qu¶ng Nam, trong c«ng tr×nh “®µo
2
s«ng Cu NhÝ, ®¾p ®−êng Bång Miªu” , n«ng d©n bÞ
§«ng D−¬ng ®· t¨ng tõ 21.358.000 ®ång lªn ®Õn
34.291.000 ®ång. S¶n xuÊt kh«ng t¨ng thªm g× hµ hiÕp qu¸ chõng ®· næi lªn biÓu t×nh “xin x©u”
(yªu cÇu gi¶m s−u thuÕ vµ c«ng viÖc t¹p dÞch).
tõ lóc chóng ta ®« hé ®Õn nay. Ng−êi d©n ViÖt
Nam lµ ng−êi giái ®ãng thuÕ nhÊt...”. Râ rµng §Çu tiªn, d©n huyÖn §¹i Léc lò l−ît kÐo ®Õn Tßa
____________
“lµ ng−êi d©n ViÖt, hä bÞ ¸p bøc, lµ ng−êi n«ng
d©n, hä bÞ t−íc ®o¹t”; mäi thø ®ãng gãp hä ph¶i 1. Th¬ v¨n yªu n−íc vµ c¸ch m¹ng ®Çu thÕ kû XX
(1900 - 1930), S®d, tr.61.
Ì cæ ra g¸nh chÞu.
2. Thùc d©n Ph¸p cho ®µo s«ng Cu NhÝ ®Ó chë than ®¸
____________
tõ N«ng S¬n ra cöa biÓn §µ N½ng, vµ ®¾p ®−êng lín ®Ó
1. Håi ®ã, 1 ®ång b¹c §«ng D−¬ng mua ®−îc 1 t¹ thãc. khai th¸c má vµng Bång Miªu.

109 110