Page 72 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

Tr−íc nh÷ng sù kiÖn nh− vËy, «ng NguyÔn phÝa t©y, ®Þa h×nh cµng hiÓm trë nªn vÉn ch−a
Sinh S¾c kh«ng thÓ kh«ng suy tÝnh. BiÕt ®©u «ng lµm xong. N¨m 1904, Toµn quyÒn §«ng D−¬ng
Phan Béi Ch©u l¹i cã nh· ý tuyÓn con «ng xuÊt Sachiª (Chartier) giao cho C«ng sø NghÖ An vµ
d−¬ng sang NhËt, mµ tÝnh «ng l¹i c¶ nÓ, khã lßng M«ren (Morell), ñy viªn chÝnh quyÒn tØnh Xiªng
chèi tõ? Nh−ng c¸c con «ng ®· ®øng ë ng−ìng cöa Kho¶ng (n−íc Lµo) ph¶i hoµn thµnh gÊp rót ®o¹n
cuéc ®êi råi. “Phô huynh bÊt n¨ng cÊm −íc tö ®Ö” ®−êng Cöa Rµo - TrÊn Ninh (thuéc n−íc Lµo). Bän
(Cha anh kh«ng thÓ cÊm ®o¸n nh÷ng −íc väng cña tæng lý c¸c lµng x· hÔ cã tr¸t tõ trªn bæ xuèng lµ
con em) - «ng vÉn th−êng nãi víi b¹n h÷u nh− vËy. chóng cuèng cuång giãng trèng mâ liªn håi kú
Theo cha ®i kh¾p ®ã ®©y, tÇm m¾t TÊt Thµnh trËn, b¾t cho ®ñ sè phu ph¶i nép. §· thÕ, “... D©n
®−îc më réng, “®i mét ngµy ®µng häc mét sµng phu ph¶i ®i bé hµng tr¨m kil«mÐt míi ®Õn c«ng
kh«n”. Anh thÊy ®©u ®©u c¶nh nghÌo ®ãi còng tr−êng. §Õn n¬i, hä ph¶i chui róc trong nh÷ng tóp
ph¬i bµy ra tr−íc m¾t. Nhan nh¶n ng−êi hµnh lÒu tranh th¶m h¹i. Kh«ng cã m¶y may vÖ sinh;
khÊt ë kh¾p mäi n¬i. HÇu nh− lµng quª nµo còng kh«ng cã tæ chøc y tÕ... BÖnh ho¹n, cùc nhäc, hµnh
1
chØ næi lªn vµi ba ng«i nhµ ®å sé bªn c¹nh hµng h¹ tµn tÖ ®· g©y nªn chÕt chãc khñng khiÕp...” .
tr¨m tóp lÒu x¬ x¸c, tiªu ®iÒu. Mïa ®«ng rÐt buèt Tr−íc th¶m c¶nh th−¬ng t©m ®ã, «ng Phã b¶ng
cµng nhiÒu c¶nh thª th¶m h¬n. Kh«ng ®ñ manh NguyÔn Sinh S¾c ®· b¸n mét sè ruéng häc ®iÒn ®Ó
¸o che th©n, nhiÒu ng−êi ph¶i quÊn t¬i, chiÕu hoÆc lÊy tiÒn gióp mÊy gia ®×nh trong lµng cã ng−êi bÞ
bao t¶i r¸ch. Bän ®Õ quèc vµ ®Þa chñ phong kiÕn b¾t ®i phu Cöa Rµo - TrÊn Ninh. NghÜa cö cao ®Ñp
®ang rót x−¬ng, hót tñy d©n chóng b»ng hµng ®ã lµm cho d©n rÊt c¶m phôc vµ biÕt ¬n «ng.
tr¨m thø thuÕ nÆng nÒ vµ phu ®µi t¹p dÞch. Tõ trÎ
chÝ giµ, ai ai còng sî “«ng T©y” nh− sî cäp. Anh
IV- VµO TR¦êNG PH¸P - VIÖT
Thµnh c¶m thÊy nçi nhôc mÊt n−íc h»n râ trªn
g−¬ng mÆt mçi ng−êi d©n ViÖt Nam. Qu¶ thËt lµ
KÓ tõ khi thùc d©n Ph¸p chiÕm s¸u tØnh Nam Kú
“nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín lßng!”.
(1867), nÒn Nho häc ë n−íc ta ®· xuèng dèc thËt sù.
Trong nh÷ng n¨m 1904 - 1905, ®iÒu lµm cho
Sang nhËm chøc Toµn quyÒn §«ng D−¬ng n¨m 1897,
NguyÔn TÊt Thµnh xóc ®éng nhÊt lµ c¶nh thùc
®Õn n¨m 1905, trong ph¹m vi c¶ n−íc, P«n §ume
d©n Ph¸p vµ Nam triÒu b¾t phu ®i lµm con ®−êng ____________
Phñ DiÔn - Cöa Rµo - TrÊn Ninh. TuyÕn ®−êng
1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,
nµy ®· ®−îc khëi c«ng tõ l©u, nh−ng cµng lªn 2011, t.2, tr. 88.

69 70