Page 74 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

(Paul Doumer) ký lÖnh thµnh lËp mét lo¹t tr−êng «ng lµm b»ng ch÷ N«m vµ ch÷ H¸n chø tuyÖt
tiÓu häc gäi lµ tr−êng Ph¸p - B¶n xø, ®Æt ë c¸c kh«ng cã mét ch÷ quèc ng÷ nµo. Håi Êy, viÖc nªn
thµnh phè vµ c¸c tØnh lín ®Ó d¹y tiÕng Ph¸p kÌm häc thø ch÷ nµo lµ vÊn ®Ò th−êng ®−îc bµn luËn
theo quèc ng÷ vµ ch÷ H¸n. N¨m 1905, Nha häc s«i næi kh«ng kÐm g× vÊn ®Ò nªn dùa vµo n−íc nµo
chÝnh §«ng D−¬ng ®−îc thµnh lËp vµ Héi ®ång c¶i ®Ó ®¸nh T©y.
c¸ch gi¸o dôc ra ®êi. Toµn quyÒn §«ng D−¬ng ra Vèn ghÐt lèi häc “trªn cµnh trªn l¸”, «ng Phã
nghÞ ®Þnh cho phÐp c¸c tØnh Trung Kú ®−îc më b¶ng S¾c thÊy ®−îc sù cÇn thiÕt, hîp thêi cña viÖc
tr−êng Ph¸p - ViÖt. Nh÷ng tr−êng ®ã dÇn dÇn thu häc quèc ng÷. Sau khi c©n nh¾c ®iÒu h¬n lÏ thiÖt,
hót thanh niªn, giµnh giËt c¸c nho sinh cña c¸c thÇy
«ng m¹nh d¹n cho c¶ hai con trai xuèng thÞ x·
®å ë h−¬ng th«n. C¸c thÇy nho ph¶i than thë:
Vinh häc líp dù bÞ Tr−êng TiÓu häc Ph¸p - B¶n
1
Nµo cã ra g× c¸i ch÷ Nho, xø. Lµng Kim Liªn cã Chu V¨n Phi (tøc NËy), häc
1
¤ng nghÌ, «ng cèng ph¶i n»m co . cïng líp víi NguyÔn TÊt §¹t vµ NguyÔn TÊt
Thµnh. Trong sè gi¸o viªn cña tr−êng cã thÇy gi¸o
Ch÷ Nho ®· h¼n lµ l¹c hËu råi. Nh−ng phÇn
Lª Huy MiÕn, d¹y vÏ vµ còng lµ mét trong nh÷ng
®«ng c¸c nhµ nho l¹i ghÐt quèc ng÷ vµ ch÷ Ph¸p,
thÇy qu¶n lý tr−êng.
cho ®ã lµ ch÷ cña giÆc Ph¸p. ë Nam §µn bÊy giê,
ThÇy Lª Huy MiÕn (tøc Lª V¨n MiÕn) sinh n¨m
sè ng−êi theo t©n häc cßn Ýt l¾m. Trong sè c¸c bËc
1873 t¹i lµng Kim Khª, tæng Kim Nguyªn (nay lµ
khoa b¶ng quen biÕt cã qua l¹i víi gia ®×nh m×nh,
x· Nghi Long), huyÖn Nghi Léc, tØnh NghÖ An,
TÊt Thµnh chØ thÊy vµi ng−êi cæ xóy cho viÖc häc
trong mét gia ®×nh Nho häc. BiÕt «ng lµ ng−êi
tiÕng Ph¸p. Hä cho r»ng, cã hiÓu ®−îc giÆc th× míi
th«ng minh, häc giái, vua §ång Kh¸nh göi «ng
th¾ng ®−îc giÆc, “biÕt ®Þch biÕt ta, tr¨m trËn tr¨m
cïng Hoµng Träng Phu vµ Th©n Träng HuÒ sang
th¾ng”. Thêi Lª S¬, nÕu NguyÔn Tr·i kh«ng giái
Ph¸p häc tr−êng thuéc ®Þa (1888). Häc xong, c¸c
H¸n tù th× sao mµ ®èi ®¸p ®−îc víi bän Ph−¬ng
b¹n «ng vÒ n−íc lµm quan, cßn «ng chuyÓn sang
ChÝnh, V−¬ng Th«ng... ë thµnh NghÖ An, §«ng
häc Tr−êng Mü thuËt Pari tõ n¨m 1891 ®Õn n¨m
Quan? VËy thêi nay, muèn ®¸nh T©y ¾t ph¶i häc
1895 ®Ó hiÓu biÕt thªm vÒ v¨n hãa vµ v¨n minh
ch÷ Ph¸p. Êy vËy mµ, «ng Phan Béi Ch©u th× l¹i
Céng hßa Ph¸p. Tõ ®ã, «ng cã t− t−ëng chèng chÕ
kh«ng −a g× quèc ng÷ vµ tiÕng Ph¸p. Th¬ v¨n cña
®é thùc d©n Ph¸p. Khi vÒ n−íc (1895), tõ chèi viÖc
____________ ____________
1. Th¬ TrÇn TÕ X−¬ng (Tó X−¬ng) (1870 - 1907). 1. Cã s¸ch ghi lµ Chu V¨n PhÝ.

71 72