Page 132 - http://tvs.vsl.vn/trienlam

N¨m 1764, «ng xin vÒ trÝ sÜ, ®ãng cöa viÕt s¸ch. kh«ng d¸m ®Õn. C¶ mét c©u mµ thu gän vµo cã mét
T−¬ng truyÒn, thêi gian nµy, cã sø nhµ Thanh ch÷, chØ cÇn mét ch÷ mµ thay thÕ ®ñ lêi lÏ cña c¶
sang tíi cöa ¶i th× dõng l¹i kh«ng ®i n÷a, mµ chØ mét bøc th−; triÒu ®×nh x«n xao khen ngîi kÎ ®è
®−a mét tÊm vãc cã ®Ò mét ch÷ rÊt l¹ vµ nh¾n m−êi phÇn th× l¹i cµng phôc ng−êi gi¶i tr¨m phÇn.
chõng nµo gi¶i ®−îc th× sø míi vµo n−íc. Lª Quý §«n ®Ó l¹i cho ®êi nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn
Vua chóa héi c¶ quÇn thÇn l¹i hái, ch¼ng ai cøu cã gi¸ trÞ, nh− §¹i ViÖt th«ng sö (Bé sö th«ng
®o¸n ra ch÷ g×, chóa lo l¾m. C¸c quan t©u r»ng suèt cæ kim vÒ n−íc §¹i ViÖt), Phñ biªn t¹p lôc (Ghi
ph¶i hái Lª Quý §«n th× may ra míi xong ®−îc. chÐp t¶n m¹n trong khi ®i vç yªn vïng biªn), Thu
Chóa sai ng−êi ®Õn mêi Lª Quý §«n gi¶i. ¤ng kinh diÔn nghÜa (DiÔn nghÜa kinh thi), V©n §×nh lo¹i
b¶o xin vua göi cho sø nhµ Thanh mét tÊm ¸o ng÷ (Ghi chÐp nh÷ng ®iÒu thu ho¹ch ®−îc thµnh
1
cÇu , hä sÏ tøc kh¾c ®Õn ngay. Vua chóa, quÇn tõng lo¹i). Nãi chung, tr−íc t¸c cña «ng hÕt søc ®å
th©n còng ch−a hiÓu ý nghÜa ra sao, nh−ng cø sé, ngµy nay, phÇn thÊt l¹c còng nhiÒu, mµ phÇn
theo lêi Lª Quý §«n. Qu¶ nhiªn, nhËn ®−îc ¸o, sø cßn l¹i còng t−¬ng ®èi lín. Bëi «ng kh«ng nh÷ng cã
Thanh ®Õn ngay. Ngµy sø ®Õn, Lª Quý §«n ®−îc thiªn tµi mµ «ng lµm viÖc còng hÕt søc cÇn cï, chÞu
cö ra tiÕp sø, «ng viÕt vµo mét m¶nh giÊy ®á bèn khã, kh«ng s¸ch g× mµ «ng kh«ng ®äc, kh«ng viÖc g×
ch÷ "phØ xa bÊt ®«ng" (NghÜa lµ: kh«ng ph¶i ch÷ «ng kh«ng suy nghÜ, quan s¸t, ghi chÐp. ChØ riªng
xa (xe) còng kh«ng ph¶i ch÷ ®«ng (phÝa ®«ng)) råi trong cuèn "V¨n ®µi lo¹i ng÷", «ng ®· trÝch dÉn c¶
®−a cho sø xem. Sø ®øng dËy v¸i bèn c¸i råi lÊy ¸o th¶y 557 cuèn s¸ch, trong ®ã cã nh÷ng cuèn s¸ch
cÇu tr¶ l¹i, tá lßng hÕt søc kh©m phôc tµi trÝ cña cña Ch©u ¢u dÞch ra tiÕng Trung Quèc.
ng−êi Nam. BÊy giê vua chóa quÇn thÇn nhµ Lª Trong khèi l−îng tri thøc ®å sé cña Lª Quý §«n
míi biÕt ®ã lµ ®è mÑo. Ch÷ viÕt kh«ng ra ch÷ xa cã mét ®Æc ®iÓm rÊt ®¸ng chó ý lµ «ng kÕt hîp
mµ còng ch¼ng ra ch÷ ®«ng, lµ trÝch th¬ cña Mao ®−îc c¶ hai mÆt tri thøc s¸ch vë vµ tri thøc thùc
Kh−u trong Kinh Thi: Hå cõu m«ng nhung; phØ xa tiÔn. Tri thøc s¸ch vë cña «ng cã hÖ thèng, cã
bÊt ®«ng. NghÜa lµ: "¸o hå cõu r¸ch r−íi; ch¼ng chiÒu s©u. ThËt ®óng nh− Phan Huy Chó ®¸nh
ph¶i lµ kh«ng cã xe mµ kh«ng sang phÝa ®«ng". Sø gi¸: "¤ng t− chÊt kh¸c ®êi, th«ng minh h¬n
Thanh muèn nãi lµ m×nh kh«ng cã ¸o ®¹i lÔ nªn ng−êi...B×nh sinh lµm s¸ch rÊt nhiÒu. bµn vÒ kinh
sö th× s©u s¾c, réng r·i, mµ nãi vÒ ®iÓn cè th× ®Çy
_______________ ®ñ, râ rµng. C¸i së tr−êng cña «ng v−ît h¬n c¶, næi

1. ¸o may b»ng da, dïng cho quan l¹i, quý téc. tiÕng ë trªn ®êi".

129 130