Page 142 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

trầm - từ lập trường quân chủ lập hiến của Duy Tân đến con đường dân chủ tư
sản nhưng cuối cùng đều bị thất bại và rơi vào bế tắc. Nguyễn Ái Quốc đã nhận
1
định rằng, “Phan Bội Châu là tiêu biểu cho chủ nghĩa quốc gia” , nhưng con
đường và phương pháp cách mạng của Phan Bội Châu là “nguy hiểm”, chẳng
2
khác nào “đưa hổ cửa trước, rước beo cửa sau” . Do vậy, sự kỳ vọng Nhật Bản
sẽ giúp đỡ để đuổi thực dân Pháp của cụ Phan Bội Châu đã không thành hiện
thực và cũng không phù hợp để giải quyết yêu cầu của thực tiễn cách mạng Việt
Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
Khác với Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh đề xướng xu hướng cải cách,
chủ trương “ỷ Pháp cầu tiến bộ”, khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh trên
cơ sở đó để lần tính chuyện giải phóng dân tộc và khôi phục chủ quyền quốc gia.
Điểm nổi bật ở Phan Châu Trinh là tinh thần yêu nước nồng nhiệt, ý chí đấu
tranh bất khuất và không cam chịu trước áp bức, cường quyền; đồng thời, đã
khơi dậy và thức tỉnh nhân dân ta nhận thức được các vấn đề về dân quyền, dân
chủ với phương pháp đấu tranh hòa bình, công khai và quyết tâm đổi mới đất

nước. Phan Châu Trinh đã tích cực tham gia trong phong trào Đông Kinh Nghĩa
Thục, đả kích bọn vua quan phong kiến tay sai, chỉ trích thực dân Pháp không lo
mở mang khai hóa văn minh cho dân chúng mà chỉ lo bóc lột nhân dân, thậm chí
ông còn yêu cầu thực dân Pháp sửa đổi chính sách cai trị hiện hành để có thể
từng bước giúp nhân dân Việt Nam tiến tới văn minh. Do đó, Phan Châu Trinh
đã tập hợp được nhiều người, đặc biệt là lớp người trẻ tuổi tham gia vào cuộc
đấu tranh chống Pháp vì độc lập, tự do của dân tộc. Năm 1926, khi Phan Châu
Trinh mất, khắp trong cả nước dấy lên phong trào làm lễ truy điệu và để tang
ông, đặc biệt sôi động nhất là thanh niên, học sinh. Sự kiện này được Nguyễn Ái
Quốc viết trong Báo cáo gửi Quốc tế Cộng sản về phong trào cách mạng ở An

Nam (ngày 5/3/1930) rằng: “Những giáo viên Pháp tìm cách ngăn cấm học sinh
tham gia các cuộc mít tinh đó. Nam nữ học sinh ở nhiều trường, đặc biệt là ở Sài
Gòn là nơi tổ chức đám tang, đã tuyên bố bãi khóa. 20.000 người đi theo linh
cữu mang theo biểu ngữ viết những khẩu hiệu có tính chất quốc gia chủ nghĩa.
Người An Nam chưa hề được chứng kiến một việc to lớn như vậy bao giờ trong
3
lịch sử” . Mặc dù vậy, hạn chế lớn nhất trong tư tưởng của Phan Châu Trinh
chính là sự bế tắc về con đường cách mạng để cứu dân, cứu nước. Ông đã không
chỉ rõ được mâu thuẫn cơ bản của xã hội lúc bấy giờ - đó là mâu thuẫn giữa toàn
thể dân tộc Việt Nam với thực dân Pháp xâm lược.Phan Châu Trinh cũng chưa
nhận thức đầy đủ về bản chất của chủ nghĩa đế quốc và đặc biệt là chưa phát
hiện ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, mặc dù ông đã ít nhiều đề cập
__________
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 3, tr. 41.
2. Trần Dân Tiên: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch, Nxb. Văn nghệ, Hà
Nội, 1955, tr. 12.
3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 3, tr. 41.

140