Page 54 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

Ở Việt Nam, những tư tưởng của Cách mạng Pháp 1789, cùng với tên tuổi
của các nhà tư tưởng vĩ đại Pháp kể trên mãi đến năm 1904 mới được nhắc đến
1
lần đầu . Hơn nữa, khi đến nước ta, nó lại bị giản lược, gián tiếp thông qua các
cuốn Tân thư và theo con đường vòng từ Trung Quốc và Nhật Bản, trong đó nổi
bật nhất là các nhà cải cách như Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu (Trung Quốc),
Cát Điền Tùng Âm, Phúc Trạch Dụ Cát (Nhật Bản). Bộ phận đầu tiên tiếp thu tư
tưởng này là những sĩ phu tiến bộ, và có người đã ví “được đọc loại sách báo nói
2
trên, như trong buồng tối, bỗng chợt thấy tia sáng lọt vào” . Tuy nhiên, do việc
tiếp thu giản lược, gián tiếp, cộng với sự phân hóa xã hội ở Việt Nam hồi đầu
thế kỷ XX không đều và những điều kiện gắn với bản thân, gia đình, địa phương
khác nhau, nên giữa các sĩ phu này, mặc dù cùng chung một gốc yêu nước
chống xâm lược, cùng “tụng kinh độc lập, ở chùa duy tân” nhưng lại có hai xu
hướng gần như trái ngược nhau: bạo động và cải lương song song tồn tại và phát
triển. Chính vì thế, theo chúng tôi, đây cũng là một phần nguyên nhân dẫn đến
sự khác nhau trong việc xác định con đường cứu nước của Hồ Chí Minh với các

sĩ phu cùng thời.
Nhiều nhà nghiên cứu khi đánh giá về quyết định xuất dương ngày
5/6/1911 của Hồ Chí Minh đã cho rằng: Người không đi theo con đường của
Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh là vì đã “có cách nhìn vượt hẳn tầm nhìn của
3
các sĩ phu khác” , là “vượt qua được những người tiền bối và đương thời vì thực
hiện được một bước phát triển nhảy vọt trong tư duy chính trị của mình, giải
phóng chính mình khỏi những ảnh hưởng của những tư tưởng chính trị truyền
4
thống” . Thậm chí, đã có lúc, trong bộ Hồ Chí Minh: Toàn tập cho rằng: “Chủ
tịch Hồ Chí Minh đã ra đi tìm đường cứu nước. Không chịu ảnh hưởng của tư
tưởng dân tộc và dân chủ tư sản(Tác giả nhấn mạnh). Chủ tịch Hồ Chí Minh đã

mong muốn tìm thấy đường lối cách mạng mới để tiến hành đấu tranh giải
5
phóng dân tộc khỏi ách áp bức của chủ nghĩa thực dân Pháp” . Theo chúng tôi,
những đánh giá như vậy là không xác đáng. Hồ Chí Minh từng nhận định: “Anh
khâm phục các cụ Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, Phan Châu Trinh, Phan
6
Bội Châu, nhưng không hoàn toàn tán thành cách làm của một người nào” .

__________
1. Theo Đỗ Quang Hưng, Thêm những hiểu biết về Hồ Chí Minh, Nxb. Lao động, Hà Nội, 1999,
tr. 121.
2. Huỳnh Thúc Kháng, Bức thư bí mật, Nxb. Anh Minh, Huế, 1957, tr. 36.
3. Tìm hiểu một số vấn đề trong tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1982, tr. 2.
4. Hoàng Tùng, Anh hùng và thời cơ, in trong Kỷ yếu Hồ Chủ tịch người chiến sĩ kiên cường
của phong trào giải phóng dân tộc, phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, Nxb. Sự thật, Hà Nội,
1990, tr. 92.
5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1986, t. 1, tr. 25.
6. Trần Dân Tiên, Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch, Nxb. Văn nghệ, Hà
Nội, 1955, tr. 12.

52