Page 56 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

thật của những từ “Tự do, Bình đẳng, Bác ái”: “… anh say mê tìm hiểu một cách
toàn diện cuộc cách mạng tư sản Pháp, Anh bỏ công tìm cho ra những tác phẩm
của các nhà văn, nhà triết học Pháp thế kỷ Ánh sáng Voltaire (Vônte),

Montesquieu (Môngtexkiơ), Rousseau (Rútxô). Đọc những tác phẩm đó, anh
thấy toát lên tinh thần phê phán chế độ chuyên chế, lòng thiết tha tự do, khao
1
khát đời sống bình đẳng, bác ái” . Bên cạnh đó, Người cũng “chú ý theo dõi
những lời nói và việc làm của người Pháp ở trường và cả những người Pháp
đang làm việc trong cái mà bọn chúng gọi là chính phủ “bảo hộ”. Càng học, cậu
2
Cung càng hoài nghi về những từ đẹp đẽ do người Pháp nêu ra” . Vậy rõ ràng,
thời gian học ở trường Quốc học đã giúp Hồ Chí Minh có điều kiện hiểu rõ bản
chất của bọn thực dân với cái gọi là “khai hóa thuộc địa”. Những điều thầy dạy
ở trường khác xa với tình cảnh của người dân mà Người phải chứng kiến hàng
ngày. Một bên là khẩu hiệu “Tự do - Bình đẳng - Bác ái” và một bên là thực tế
tàn ác của bọn thực dân Pháp. Sau này, khi trở thành người cộng sản Nguyễn Ái
Quốc, Người đã viết lại rằng: “Nhiều phụ nữ bản xứ khốn khổ, phải mang nặng
3
gông xiềng đi quét đường chỉ vì một tội là không nộp nổi thuế” ; “không phải
chỉ có những cuộc khám nhà thường xuyên mà còn có những cuộc khám xét
4
thân thể người bản xứ ở bất kỳ chỗ nào, bất kỳ là nam hay nữ” ; “Nhưng thế
cũng chưa thấm vào đâu so với các tỉnh, nhất là các tỉnh Trung Kỳ, ở đây viên
5
công sứ kết án và bỏ tù hàng loạt, già có, trẻ có” .
Một điều đáng chú ý, trước khi xuất dương sang Pháp, Hồ Chí Minh có
theo học một thời gian ngắn tại Trường Kỹ nghệ thực hành Sài Gòn. Nhà sử học
Pháp, Charles Fourniau trong tác phẩm Hồ Chí Minh, notre camarade đã nhận
xét về sự kiện này như sau: “Việc chuyển từ một thầy giáo thành một học sinh
trường kỹ nghệ là một điều kỳ lạ ở một nước vốn khinh rẻ công nghệ và nghề

thợ… cho nên anh thanh niên cách mạng này đến với trường kỹ nghệ không
phải để tập sự một nghề nghiệp mà để tiếp xúc với phương Tây, với kỹ nghệ
phương Tây, với những con người tiến hành kỹ nghệ đó, nghĩa là với giai cấp
6
công nhân” . Sài Gòn lúc ấy còn là thương cảng lớn nhất Việt Nam nền công
nghiệp khá nhộn nhịp. Riêng việc đi Pháp thì đây là nơi người bản xứ có thể
xuất dương dễ dàng và tuần nào cũng có tàu đi. Trên các hè phố, nhiều áp phích
vẽ hình những con tàu tới các thành phố, bến cảng hấp dẫn như: Xinhgapo,
Côlômbô, Marseille, Bordeaux, Le Havre… Cũng tại đây, Hồ Chí Minh còn tiếp

__________
1. Tiểu ban nghiên cứu Lịch sử Đảng - Tỉnh ủy Nghệ An, Hồ Chí Minh thời niên thiếu, Nxb.
Nghệ An, 1996, tr. 92-93.
2. Trần Văn Giàu, Trần Bạch Đằng, Vàng trong lửa, Sđd, tr. 54.
3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 2, tr. 120.
4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 1, tr. 407.
5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 1, tr. 406.
6. Charles Fourniau, Hồ Chí Minh, notre camarade, Nxb. Sociales, Paris, 1970, tr. 272.

54