Page 715 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

mặc dù ít nhiều cũng đều là đệ tử của Nho gia, là kẻ cai trị đứng trên dân chúng,
song sự nhìn nhận về dân chúng vẫn có phần trân trọng và nhân ái hơn.
Trần Quốc Tuấn (1232-1300) cho rằng cần phải trông cậy vào sức dân thì

mới thắng được giặc ngoại xâm. Câu nói nổi tiếng của ông: “Khoan thư sức dân
để làm kế sâu rễ, bền gốc, đó là thượng sách giữ nước vậy” đã trở thành bài học
cho muôn đời.
Với Nguyễn Trãi (1380-1442), mặc dù ông diễn đạt lại câu nói của Tuân
Tử, nhưng truyền cảm và như một sự phát hiện mới về sức mạnh vĩ đại của nhân
dân: “Phúc chu thủy tín dân do thủy” (trong bài Quan hải), nghĩa là: Lật thuyền
mới thấy sức mạnh của dân như nước. Không chỉ “kính” dân, đề cao vai trò lịch
sử của nhân dân, Nguyễn Trãi còn xác định: “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân”
(Bình Ngô đại cáo), tức là coi “yên dân” mới là gốc, cũng là mục tiêu của việc
cứu nước. Cũng bởi vậy, nhân bàn về soạn lễ nhạc, Nguyễn Trãi khuyên vua Lê
Thái Tông (1433-1442): “Xin bệ hạ yêu nuôi muôn dân, để chốn xóm thôn
không còn tiếng oán hận buồn than”.

Với vua Lê Thánh Tông (1460-1497), là người ở ngôi Thiên tử, đứng đầu
nhà nước phong kiến, ông tỏ ra rất nhuần nhuyễn lời dạy của cổ nhân và thấu
hiểu nỗi khổ của dân. Trong bài Hỉ cốc thi, ông viết: “Tề dân đương dĩ thực vi
thiên”, tức là việc nuôi dân phải lấy sự ăn làm “trời”, làm mối lo đầu tiên. Câu
này được nhiều nhà nghiên cứu đời sau nhắc đến để ca ngợi tấm lòng nhân ái,
thương dân sâu sắc của ông.
Đến Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585), một trong những nhân vật có ảnh
hưởng lớn nhất của lịch sử - văn hóa Việt Nam ở thế kỷ XVI, trong bài thơ Cảm
hứng, gần như ông đã tổng kết: “Cổ lai quốc dĩ dân vi bản/ Đắc quốc ưng tri tại
đắc dân” (tức là: Từ xưa đến nay, nước luôn lấy dân làm gốc/ Được nước, nên

biết là nhờ được lòng dân).
Lê Quý Đôn (1726-1784), trong tác phẩm Quần thư khảo biện, viết:
“Gốc của nước vốn ở dân, sinh mệnh của Vua cũng ở dân, cường thần, nội
biến, địch quốc, ngoại hoạn cũng đều chưa đủ lo âu, nhưng lòng dân một khi
lung lay, tức là có mối lo ở đó”. Tư tưởng coi dân là gốc của nước rõ ràng
không phải là phát hiện mới của Lê Quý Đôn, nhưng việc ông biết tiếp thu và
phát huy tư tưởng tiến bộ của người xưa cũng chứng tỏ nhân cách văn hóa và
đóng góp to lớn của ông.

2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhân dân
Đến Hồ Chí Minh, ngay từ nhỏ đã được khai tâm từ nền giáo dục Nho học,
được “tắm” nhân dân và trong suốt cuộc đời Người luôn luôn suy nghĩ nung nấu
cho số phận của người dân. Bởi thế, lẽ đương nhiên Hồ Chí Minh là người tiếp
thu được nhiều nhất những tinh hoa triết lý phương Đông về dân - những triết lý
có tính khai sáng cho tư tưởng nhân dân của Người sau này. Điều đó sẽ được

713