Page 755 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

Bội Châu trong tác phẩm Sùng bái giai nhân cũng cho rằng: “... Từ khi đạo học
của Thánh hiền không sáng, nhân tài không như xưa, khí lực đã hèn, óc não lại
mỏng. Vua không biết nuôi dưỡng, thầy không biết dạy bảo. Vì thế mà người

đời như một hình gỗ, một tượng đất,... Thi thư trở thành cái làm cho người ta
1
ngu dốt? Trung hiếu là vật gây nên mọi tai quái?” . Rồi ông tỏ ra hối hận khi đã
theo học đạo Nho, cho đó là: “Đáng tiếc là hồi đó mình chỉ vùi đầu vào lối hư
2
văn khoa cử” . Trong con mắt của các sĩ phu nho giáo cấp tiến lúc đó, nền giáo
dục nho học là “thứ giây ác nghiệp để buộc trói thiên hạ trong vòng chuyên
3
chế” , chính vì thế, họ - những trí thức nho học đã tiến hành phê phán học thuyết
Nho giáo và dòng tư tưởng dân chủ tư sản đã trang bị cho họ những cơ sở lý
luận để họ tiến hành phê phán học thuyết Nho giáo đến tận gốc rễ của nó. Đồng
thời, các sĩ phu Nho học cấp tiến đã phát động một phong trào đấu tranh mới để
cứu nước dựa trên nền tảng thức hệ dân chủ tư sản. Với phương châm “Pháp -
Việt đề huề”, “Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh” - Phan Chu Trinh,
Huỳnh Thúc Kháng, Mai Lão Bạng, Đặng Tử Kính, Hoàng Tăng Bí,... đã phát

động phong trào Đông Kinh nghĩa thục với mong muốn học theo con đường duy
tân của vua Minh Trị ở Nhật Bản để làm cho đất nước giàu mạnh, tân tiến và
thoát khỏi vòng nô lệ. Cùng chí hướng ấy, Phan Bội Châu cũng đã phát động
phong trào Đông Du - xuất dương cầu học, đưa người sáng Nhật Bản để học tập,
trau dồi, đồng thời vận động quyên tiền mua sắm vũ khí để chuẩn bị cho một
cuộc vũ trang bạo động chống Pháp. Phong trào Duy Tân cũng đã được phát
động với phương châm “ỷ Pháp tự cường”, vận động thanh niên yêu nước tham
gia để chấn hưng đất nước. Song cuối cùng thì các phong trào này đều đã thất
bại bởi chính sách cai trị và đàn áp thẳng tay của thực dân Pháp.
Sinh ra và lớn lên ở Nghệ An - một vùng đất giàu truyền thống yêu nước và

cách mạng, một trong những trung tâm của các phong trào Cần Vương, Đông
Kinh nghĩa thục, Đông Du và Duy Tân nên Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã
sớm chịu ảnh hưởng của các phong trào này, vun bồi lòng yêu nước và ý chí
quật cường muốn giải phóng cho quốc gia dân tộc. Cùng với đó, lòng yêu nước
cháy bỏng của Hồ Chí Minh còn được vun đắp bởi truyền thống của gia đình.
Cha ông - cụ Nguyễn Sinh Sắc - một thầy đồ có giàu lòng yêu nước và nhân ái
đã lựa chọn bất hợp tác với Pháp và triều Nguyễn, không ra làm quan mà làm
4
thầy giáo dạy học để rèn rũa lòng tự tôn dân tộc cho thế hệ trẻ . Các anh, chị của
__________
1. Chương Thâu, Triều Dương, Nguyễn Đình Chú, Thơ văn yêu nước và cách mạng đầu thế
kỷ XX (1900-1930), Nxb. Văn học, Hà Nội, 1976, tr. 86-87.
2. Chương Thâu, Triều Dương, Nguyễn Đình Chú, Thơ văn yêu nước và cách mạng đầu thế
kỷ XX (1900-1930), Sđd, tr. 159.
3. Trúc Hà, Nhà Nho có lẽ chịu sầu?, Nam Phong tạp chí, số 130, tháng 6/1928, tr. 561.
4. Lê Văn Yên, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh trên đường sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam,
Nxb. Lao động, Hà Nội, 2005, tr. 16.

753