Page 83 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

khốn của người dân An Nam lúc bấy giờ. Nô lệ đã là tầng lớp người cực kỳ đau
khổ, nhưng nô lệ trong cảnh mất nước còn khổ đau hơn ngàn lần. Mỗi con dân
nước Việt không những lầm than, đói khổ, bị bóc lột thậm tệ, bị vắt kiệt quệ sức

lao động, bị đánh đập, mà còn bị bắt bớ, bị tù đày ngay cả khi vô tội, hay bị giết
một cách vô cớ. Những hình ảnh đó đã được cậu bé 5 tuổi Nguyễn Sinh Cung
ghi lại khi theo gia đình từ Nghệ An vào Huế. Đến mùa hè năm 1904, khi đã là
một thiếu niên, Nguyễn Tất Thành được chứng kiến cảnh thực dân Pháp và quan
lại bắt phu trong vùng hoàn thành gấp rút đoạn đường từ Cửa Rào (miền Tây
Nghệ An) đi Trấn Ninh. “Vì bọn đốc công Pháp tàn bạo, nước độc và lương thực
thiếu nên nhiều người đi phu bị chết, những người sống thì đều đau ốm”, nhân
dân than thở và oán thán:
“Ai đi đến chốn Cửa Rào
Nhớ mang chiếc chiếu bó vào trải ra”.
Bó vào là để chôn, trải ra là để nằm dọc bờ dọc bụi. Ngày lên đường đi phu
1
người ta thường nhớ kỹ để sau này làm giỗ” .
Nước mất thì nhà tan, thân phụ của Người - cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc,
phải làm việc nơi xa, rồi tha hương tận vào Nam, có lúc sang cả Campuchia làm
2
công việc chữa bệnh cứu người và dạy học kiếm sống, sau đó qua đời tại Cao
Lãnh, Đồng Tháp. Thân mẫu của Người - bà Hoàng Thị Loan, mất năm 33 tuổi
vì bệnh tật, vì kiệt quệ sức lực ở Huế. Chị cả của Người (bà Nguyễn Thị Thanh)
và anh cả của Người (ông Nguyễn Sinh Khiêm) đều đã bị thực dân Pháp giam
cầm, tù đày, mỗi người một nẻo. Em út của Người (Nguyễn Sinh Xin) cũng chết
khi vừa chào đời chưa được bao lâu vì thiếu sữa mẹ và yếu ốm.
Chính trong hoàn cảnh đó, Nguyễn Tất Thành đã nhận được sự giáo dục
của gia đình, quê hương và dân tộc về lòng yêu quê hương, đất nước và chí

hướng cứu nước. Chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất từ chính thân phụ của mình - cụ
Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc (Nguyễn Sinh Huy), ông Sắc xuất thân từ gia đình
nông dân, mồ côi mẹ cha rất sớm, nên từ nhỏ đã chịu khó làm lụng và rất ham
học. Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc đã truyền lại cho con mình lối sống thanh
bạch, yêu lao động “vật dĩ quan gia, vi ngô phong dạng” (đừng lấy phong cách
nhà quan làm phong cách nhà ta). Cụ cũng thường cho con đi đến những di tích
lịch sử và kể cho con nghe về các vị anh hùng dân tộc, thường để con nghe
những buổi bình văn trong lớp học của mình, thường nhờ cậu bé Cung trực pha
trà, rót nước quanh quẩn bên mình những lúc đàm đạo việc nước, kể cả việc “rút
ra bài học thất bại trong phong trào chống Pháp của cụ Phan Đình Phùng,

__________
1. Hồ Chí Minh - Biên niên tiểu sử, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, t.1, tr. 14-15.
2. Nguyễn Thanh Thuận, Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc: Tấm gương vì nước, vì dân, theo
website www.hanoimoi.com.vn, ngày 16/5/2020.

81