Page 78 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

những người cùng chí hướng như: Nguyễn Trọng Lội, Nguyễn Quý Anh và
Trương Gia Mô. Nguyễn Trọng Lội và Nguyễn Quý Anh là con của Bố chánh
Bình Thuận Nguyễn Thông. Nguyễn Thông làm quan dưới triều vua Tự Đức,

từng làm đến Tư nghiệp Quốc Tử giám triều Nguyễn, Bố chánh Bình Thuận,
Điền nông phó sứ... Nguyễn Thông sinh quán ở Long An, nhưng đã chọn Bình
1
Thuận là nơi tỵ địa từ năm 1867 và gắn bó cuộc đời mình với vùng đất này cho
đến khi mất.
Trương Gia Mô sinh quán ở Bến Tre. Thân phụ ông là Trương Gia Hội là
bạn đồng liêu, cùng tham gia tỵ địa và hoạt động tại Bình Thuận với Nguyễn
Thông. Vì vậy, giữa Trương Gia Mô và các con của Nguyễn Thông là Nguyễn
Trọng Lội và Nguyễn Quý Anh đã có sự quen biết nhau từ lâu. Khi Trương Gia
Mô ra Huế để nhận “tập ấm” (cách triều đình ưu ái cho con của các quan lại
trong triều), làm chức Thừa phái bộ Công, đã kết bạn với ông Nguyễn Sinh Sắc,
thân phụ của Nguyễn Tất Thành.
Với sự hỗ trợ và giúp đỡ của Phan Chu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng và Trần

Quý Cáp, từ năm 1906 đến năm 1908, Nguyễn Trọng Lội và Nguyễn Quý Anh
đã lập ra ở Phan Thiết các tổ chức: Liên Thành thương quán (Công ty Liên
Thành), Liên Thành thư xã và Dục Thanh học hiệu (Trường Dục Thanh). Bên
cạnh đó, theo gợi ý của ba chí sĩ về việc mở trường dạy học để con em Phan
Thiết và trẻ em trong vùng có điều kiện học tập, mở mang dân trí, năm 1907,
Nguyễn Trọng Lội và Nguyễn Quý Anh còn tích cực vận động xây dựng trường
trong khuôn viên nhà tự của gia đình. Trường Dục Thanh ra đời ở vị trí trung
tâm của thị xã Phan Thiết (nay thuộc phường Đức Nghĩa, thành phố Phan Thiết,
tỉnh Bình Thuận).
Có thể thấy, Nguyễn Thông và Trương Gia Mô chính là những người đã

tạo điều kiện xây dựng trường Dục Thanh và giới thiệu Nguyễn Tất Thành dạy
học tại trường khi Nguyễn Tất Thành dừng chân ở Phan Thiết năm 1910.

2. Nguyễn Tất Thành dạy học tại Trường Dục Thanh

Khoảng tháng 6/1910, Nguyễn Tất Thành hoàn tất chương trình Tiểu học
tại trường Tiểu học Pháp - Việt Quy Nhơn do thầy Phạm Ngọc Thọ (thân sinh
2
bác sĩ Phạm Ngọc Thạch ) dạy học. Sau đó, với sự giúp đỡ của thầy Phạm Ngọc
Thọ. Nguyễn Tất Thành đã hoàn thành các thủ tục thi vào Trường Hương sư
(Quy Nhơn). Tuy đỗ điểm cao nhưng Nguyễn Tất Thành vẫn bị gạch tên ra khỏi
danh sách vì đã tham gia phong trào chống thuế ở Huế. Nguyễn Tất Thành đã
đến gặp cha là Nguyễn Sinh Sắc và nói nguyện vọng muốn đi vào Nam.
__________
1. Tỵ địa là một phong trào bất hợp tác với Pháp của tầng lớp quan lại, nho sĩ, những người Việt
Nam yêu nước. Họ rời khỏi các vùng bị Pháp chiếm đóng, đến lập nghiệp tại các vùng khác ở Nam kỳ
và Nam Trung kỳ chờ thời cơ xây dựng lực lượng chống Pháp.
2. Nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

76