Page 124 - http://tvs.vsl.vn/trienlam

ruộng, trâu bò cho thầy vào mùa gặt hái, trưởng thà, lường thưng tráo đấu chẳng qua đong đầy".
tràng phân công các môn sinh cày cấy, gánh lúa Và "Ăn một miếng, tiếng để đời" để khuyên
cho thầy; mùa nào thức ấy, các môn sinh đều lễ những người làm nghề buôn bán đừng vì tiền
tết. Khi thầy mất, họ sẽ chung ruộng đã mua để lo mà mất tình mất nghĩa.
tang ma cho thầy và biếu vợ thầy để giỗ tết, tế tự Người Việt quan niệm trong buôn bán, con
về sau. Học trò cũng phải để tang thầy ba năm người ứng xử giỏi là con người biết rõ công việc
như tang cha mẹ nhưng không mặc tang phục, gọi mình làm sao cho có kết quả tốt chứ không phải
là tâm tang - tức là để tang trong lòng. Tóm lại, kiểu "bán bò tậu ễnh ương". Muốn vậy, họ phải
các môn sinh phải coi các việc trong gia đình thầy hiểu rõ cần buôn, bán trong thời điểm nào, tránh
(từ việc vui, đám cưới, tân gia, đến việc buồn rủi "mùa hạ buôn bông mùa đông buôn quạt". Muốn
ro) như việc trong gia đình mình. Ngay cả cách bán được hàng, phương châm xử thế tích cực nhất

xưng hô ngày xưa giữa trò và thầy cũng được quy là "Bán hàng chiều khách" và "bán rẻ còn hơn đẻ
định rõ ràng. Con thầy, mặc dầu ít tuổi hơn trò lãi". Trong buôn bán, con người muốn phát triển
vẫn được gọi là thế huynh. Đạo thầy trò đối với không thể đơn độc: "buôn có bạn, bán có phường".
người Việt là một mối quan hệ thiêng liêng. Người Việt quan niệm con người muốn tồn tại
Xã hội của cộng đồng người Việt thuở xưa là trong cộng đồng phải luôn luôn tự sửa mình. Và
một xã hội trầm lắng, ít biến động. Với kinh tế một trong những điều để người khác đánh giá
tự cấp, tự túc, người Việt có một cách nhìn ít mình tốt hay xấu là thái độ của con người ấy đối
nhiều phê phán đối với việc buôn bán. Mặc dù với tiền bạc. Tục ngữ có câu:
người Việt quan niệm "Phi thương bất phú" - "Thứ nhất là tu tại gia
không buôn bán không giàu được nhưng người Thứ nhì tu chợ, thứ ba tu chùa".
Việt nói chung vẫn quan niệm buôn bán có dính Có lẽ do ở nhà và ở chợ, con người hay phải tiếp
dáng đến lọc lừa gian lận. "Đi buôn một ngày xúc với tiền bạc, rất dễ bộc lộ mình. Nói về nghệ

không tày đi cày nói dối", "đong đầy bán vơi" thuật ứng xử của người Việt, không thể không nói
hoặc "buôn tranh bán cướp". Bởi vậy, tục ngữ có đến những nhận xét và kinh nghiệm đúc rút hàng
những câu như phương châm, đòi hỏi của cộng bao đời của họ thông qua tục ngữ.
đồng với các thương gia. Ví dụ: "Đi chơi tuỳ chốn, Có ý kiến cho rằng: Tiền bạc và lời nói là hai
bán vốn tùy nơi" hoặc "khôn ngoan chẳng lọ thật công cụ quan trọng trong ứng xử của người Việt

121 122