Page 164 - http://tvs.vsl.vn/trienlam

giác xuất hiện. Tuy nhiên, giáo dục tính tự giác
không phải là việc dễ dàng bởi nó đòi hỏi con
người phải biết kiềm chế và điều chỉnh bản thân.
Cho nên tính tự giác là cả một quá trình vất vả
của sự giáo dục và tự rèn luyện. Nó mang tính hai
ỨNG XỬ TỰ PHÁT VÀ TỰ GIÁC
mặt, một mặt là tác động khách quan và mặt kia
là sự nỗ lực chủ quan. Khi con người tự giác, họ
Từ xưa tới nay, lịch sử phát triển của xã hội mới đạt tới tự do và xã hội mới phát triển.
loài người biến thiên qua các giai đoạn khác nhau. Có thể nói, vấn đề ứng xử khởi đầu là vấn đề
Cùng với các chế độ chính trị xã hội là một loạt mang tính tự phát. Sống trong xã hội, cộng đồng,
các quy tắc, chuẩn mực do xã hội đề ra nhằm duy con người mặc nhiên phải chọn lấy một thái độ
trì sự tồn tại và phát triển. Các quy tắc và chuẩn "ứng xử" cho mình để tồn tại. Đó là tự "xử" với
mực này tồn tại dưới nhiều hình thức, hữu hình mình (cá nhân) và "xử" với người (cộng đồng).
và vô hình. Hữu hình là các thể chế luật pháp, các Tính tự phát ấy biểu hiện ở việc cá nhân tìm cách
tập tục, quy ước có từ lâu đời trong cộng đồng, sống thích nghi, tìm cách đối phó với hoàn cảnh
thậm chí là các bài giảng, điều răn của tôn giáo. khách quan, sao cho phù hợp với mình (ăn, mặc,
Vô hình là những ý niệm ăn sâu trong tiềm thức, ở, đi lại, không ai chỉ vẽ nhưng ai cũng biết), đồng
trong đời sống tâm linh, hướng con người làm thời hoà hợp với mọi người vì cuộc sống đòi hỏi sự
những việc nhiều khi vô thức, như theo một thói hoà hợp ấy. Như vậy, ứng xử tự phát là một lẽ tự
quen tự ngàn xưa. Mục đích của nó nhằm điều thân, là tự nhiên mà có, là bắt chước, là uốn mình
chỉnh, hướng dẫn các thói quen, hành vi, hành cho thích hợp. Trong tục ngữ, ca dao Việt Nam nói
động của con người theo một hướng nhất định. rất nhiều tới vấn đề ứng xử tự phát, tới sự "uốn
Con người thường mang tính tự phát khi bắt mình" như: "Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài"; "Ăn
đầu nhận thức thế giới xung quanh. Tính tự phát theo thuở, ở theo thì" hoặc "Người đời ai có dại
này có thể phù hợp hoặc không phù hợp với cộng chi; khúc sông eo hẹp phải tuỳ khúc sông", v.v..
đồng. Bởi vậy, cộng đồng thường đề ra các quy Tất nhiên, trong vấn đề tự phát cũng có sự tác
định để cá nhân tuân theo. Khi cá nhân ý thức động của gia đình, của hoàn cảnh nhưng tự phát
được những việc mình làm, biết điều chỉnh hành vẫn do mặc nhiên mà có, mặc nhiên mà đối xử.
vi của mình cho thích hợp cũng có nghĩa là tính tự Giống như một người không biết bơi khi rơi xuống

161 162