Page 38 - http://tvs.vsl.vn/trienlam

1
xét về sự bảo tồn cộng đồng trong một giai đoạn mù quáng ở bên dưới" , con người Nho giáo không
nhất định thì lại là một biện pháp hữu hiệu. Chỉ sống đơn lẻ, tách biệt khỏi cộng đồng. Gốc rễ của
có hiểu theo cách ấy mới thấy rằng trong họ tộc, mối quan hệ ấy là gia đình với những mối liên hệ
người ta cãi cọ nhau, căn bản không phải vì ghét dây mơ rễ má chằng chịt. Nho giáo chú trọng đến
mà là vì yêu; người ta hờn giận, mỉa mai bóng gió năm nấc quan hệ có ý nghĩa quan trọng là quan
nhau không phải vì giận mà là vì thương. Vào hệ vua tôi, cha con, chồng vợ, anh em, bạn bè. Các
những ngày giỗ Tết, những dịp ma chay hay trước mối quan hệ này có sự liên hệ với nhau theo hai
những nguy cơ chung, họ lại thống nhất thành chiều giữa "xử" và "sự". Có nghĩa là bên trên sai
một khối bởi "một giọt máu đào hơn ao nước lã". khiến cho nhân nghĩa - xử. Bên dưới hầu hạ cho
Cộng đồng công xã có những mối dây liên hệ hiếu đễ - sự. Làm được như vậy là hợp với mệnh
với các thành viên về mặt tình cảm nhưng chỉ trời. Từ đấy sẽ dẫn đến "Nhà là nhà hữu đạo,
tình cảm thôi thì chưa đủ. Nó phải có những luật nước là nước hữu đạo, thiên hạ là thiên hạ hữu
lệ riêng để duy trì cộng đồng. Dẫu chuẩn mực cho đạo, cuộc sống chung sẽ tươi đẹp, dù có nghèo
mọi ứng xử của các thành viên trong cộng đồng là nàn thiếu thốn cũng vẫn yên với nghèo, vui vì
2
chuẩn mực đạo đức, cộng đồng vẫn phải duy trì đạo tất cả" .
trật tự trên dưới. Ở đây, ta lại thấy vai trò của Thực tế, quan điểm của Nho giáo, đạo lý của
Nho giáo với những điểm phù hợp với sự cố kết Khổng Mạnh vấp phải nhiều trở ngại khi truyền
cộng đồng đã được tiếp nhận và phát huy. bá xuống các tầng lớp dưới. Khi con người còn
Một trong những vai trò của Nho giáo là nó đã nghèo khổ, phải nai lưng ra kiếm sống; khi mục
góp phần quan trọng vào việc tổ chức xã hội có đích trước mắt của người ta là làm sao để tồn tại
nền nếp, quy chế, kỷ cương. Nho giáo chú trọng được, khi người dân phải chịu chết đói chết rét thì
đến nhân, nghĩa, lễ, trí, hiếu, đễ, trung, tín; chủ "thiên hạ" làm sao không "tác loạn". Lúc ấy, ý
yếu gò con người vào cái khung tam cương, ngũ nghĩa thâm thúy của mấy chữ "hiếu, đễ", năm mối
luân, nhằm bảo đảm mối quan hệ giữa con người quan hệ rường cột của Nho giáo làm sao có thể
với con người theo đúng tôn ti trật tự, gốc là gia ngấm vào ý thức của người dân? Người Việt có câu
đình rồi mở rộng ra đến nước và thiên hạ "Nó thật tục ngữ: "Có thực mới vực được đạo". Ở đây, có thể
sự là một kiểu gia đình chủ nghĩa, trói buộc con
___________
người một cách nghiệt ngã. Nó tạo ra đầu óc gia
1, 2. Xem Quang Đạm: Nho giáo xưa và nay, Nxb.
trưởng ở bên trên và tâm trạng sợ sệt phục tùng Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 1994.

35 36