Page 387 - http://tvs.nlv.vn/trienlam

giúp đỡ của nhà hoạt động xã hội Paul Vigné d’Octon, Nguyễn Ái Quốc đã dày
công lục tìm trong Thư viện quốc gia Pháp các tài liệu tham khảo có giá trị, miệt
mài tra cứu và biên soạn, sửa chữa bản thảo. Như đã nhắc đến ở trên, đến

khoảng giữa tháng 3/1920, Nguyễn Ái Quốc đã hoàn thành về cơ bản công trình
đầu tay của mình. Nguyễn Ái Quốc cũng lao động quên mình để dành dụm được
khoảng 300 francs cho việc xuất bản cuốn sách. Nhưng, một đêm Người trở về
nhà sau một ngày dài lao động cực nhọc, bản thảo công trình đã biến mất. Kẻ đã
đánh cắp tập bản thảo không thể là ai khác ngoài những viên mật thám đang
1
bám sát Người từng ngày .
Rõ ràng là với việc dấn thân vào hoạt động thực tiễn chính trị - xã hội ở
Paris từ cuối năm 1917, Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái Quốc đã có bước
trưởng thành nhanh chóng và toàn diện. Từ một người còn khá xa lạ với hoạt
động chính trị, Người đã thực sự trở thành một “nhà cách mạng chuyên nghiệp”
có năng lực, uy tín ngày càng được bồi đắp và khẳng định chắc chắn. Đây là
những tiền đề quan trọng để Nguyễn Ái Quốc trở thành một lãnh tụ cộng sản khi

còn khá trẻ.
Loại hình hoạt động thực tiễn thứ ba mà Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái
Quốc dấn thân hoạt động chính là trong phong trào yêu nước Việt Nam.
Linh hồn của hầu như toàn bộ phong trào yêu nước của cộng đồng người
Việt Nam sinh sống ở Pháp, nhất là ngay tại Paris, chính là Phan Châu Trinh và
Phan Văn Trường. Đến Paris, Nguyễn Tất Thành được Phan Châu Trinh, che
chở, giúp đỡ, vừa tạo điều kiện về nơi làm việc và chỗ ở, vừa giới thiệu Người
với các nhóm đồng bào yêu nước ở Pháp. Nhưng, như đã trình bày ở trên,
Nguyễn Tất Thành sang Pháp chính là vào lúc toàn bộ phong trào yêu nước Việt
Nam đang lâm vào tình trạng khủng hoảng, bế tắc. Báo cáo của những viên mật

thám theo dõi Phan Châu Trinh và Nguyễn Tất Thành cho thấy bên trong ngôi
nhà của cụ Phan ở Villa des Gobellins đã diễn ra nhiều cuộc thảo luận sôi nổi về
hướng đi của phong trào yêu nước Việt Nam. Không ít những cuộc tranh luận đã
trở nên gay gắt. Trong khi Nguyễn Tất Thành và một số chiến sĩ yêu nước trẻ
tuổi khác như Nguyễn An Ninh và Nguyễn Thế Truyền muốn tiến hành một số
hoạt động nào đó quyết liệt để thúc đẩy phong trào yêu nước thoát ra khỏi thế bế
tắc, thì cụ Phan Châu Trinh lại không đồng ý. Cụ cho rằng ở thời điểm đó, thôi
thúc đồng bào làm việc gì đó chống lại chế độ thực dân thì không khác nào hành
động tự sát vô nghĩa, bởi trình độ dân trí còn thấp, không có vũ khí trong tay,
v.v… Cụ Phan vẫn tiếp tục cố thuyết phục Nguyễn Tất Thành và các chiến sĩ
yếu nước trẻ tuổi kiên trì với tư tưởng “ỷ Pháp cầu tiến”. Đáp lại, Nguyễn Tất
Thành nói: “Nhưng tại sao hai mươi triệu đồng bào ta lại không thể làm gì đó để

buộc chính phủ bảo hộ đối xử với chúng ta như những con người? Chúng ta là

__________
1. Duiker, William J.:Ho Chi Minh - A Life, Sđd, tr. 67.

385